13ος Πανελλαδικός Διαγωνισμός Φιλοσοφικού Δοκιμίου. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 2ο

ΒΙΑ και ΙΣΧΥΣ

 

Η δύναμη της μη βίας

Το νέο αυτό βιβλίο της Τζούντιθ Μπάτλερ δείχνει πώς μια ηθική της μη βίας πρέπει να συνδέεται με μια ευρύτερη πολιτική πάλη για την κοινωνική ισότητα. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι η μη βία παρανοείται συχνά ως μια παθητική πρακτική που πηγάζει από μια φιλήσυχη περιοχή της ψυχής, ή ως μια ατομικιστική ηθική σχέση με υπάρχουσες μορφές εξουσίας.

Στην πραγματικότητα όμως, η μη βία είναι μια ηθική θέση που εμπλέκεται βαθιά στο πολιτικό πεδίο. Μια επιθετική μορφή μη βίας δέχεται ότι η εχθρότητα είναι κομμάτι της ψυχικής μας συγκρότησης, αλλά αναγνωρίζει την αμφισημία ως τρόπο ελέγχου της μετατροπής της επιθετικότητας σε βία. Κάθε σύγχρονη πρόκληση για μια πολιτική της μη βίας υποδεικνύει ότι υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το τι μετρά ως βία και ως μη βία. Η διάκριση μεταξύ των δύο μπορεί ωστόσο να επιστρατεύεται για να επικυρωθεί το κρατικό μονοπώλιο στη βία.

Η θεώρηση της μη βίας ως ηθικού προβλήματος στο πλαίσιο μιας πολιτικής φιλοσοφίας απαιτεί μια κριτική του ατομικισμού, όπως και μια κατανόηση των ψυχοσωματικών διαστάσεων της βίας. Η Μπάτλερ αντλεί από τον Φουκώ, τον Φανόν, τον Φρόυντ και τον Μπένγιαμιν για να δείξει πώς η απαγόρευση της βίας δεν κατορθώνει να συμπεριλάβει ζωές που θεωρούνται μη πενθήσιμες. Εξετάζοντας τους τρόπους με τους οποίους «φυλετικές φαντασιώσεις» υπεισέρχονται σε δικαιολογήσεις της κρατικής και διοικητικής βίας, η Μπάτλερ δείχνει πώς η βία αποδίδεται συχνά σε όσες και όσους εκτίθενται περισσότερο στις θανάσιμες επιπτώσεις της.

«Το βιβλίο προβάλλει δύο αλληλένδετα επιχειρήματα, ένα περί ατόμων κι ένα άλλο περί ομάδων. Και τα δύο ζητούν να φωτίσουν το πρόβλημα της περιχαράκωσης του εαυτού μέσα σε κλειστά σύνορα. Η μη βία απαιτεί να κατανοήσουμε μια σχεσιακή εκδοχή του εαυτού, τέτοια που να διατηρεί κοινωνικούς δεσμούς πέρα από κοινοτικά και εθνικά σύνορα. Η κριτική του ατομικισμού ξαναβάζει στο παιχνίδι φεμινιστικές κριτικές του φιλελεύθερου ατομικισμού, υποστηρίζοντας ότι ορισμένες μορφές αποκήρυξης της εξάρτησης αποδεικνύονται βασικές συνιστώσες των αρσενικών προτύπων αυτάρκειας. Η μη βία απαιτεί να κατανοήσουμε τις σχέσεις με τους άλλους ως συστατικές αυτού που είμαστε. Ο ατομικισμός βασίζεται στην άρνηση αυτής της σχεσιακότητας. Αν επιβάλουμε τοπικά, εθνικά, θρησκευτικά, φυλετικά και έμφυλα όρια στις σχέσεις που μας προσδιορίζουν, προβαίνουμε σε ομαδικές ταυτίσεις που αναπαράγουν τη λογική των αποκλεισμών στην οποία αντιτάσσεται η μη βία». Τζούντιθ Μπάτλερ (από συνέντευξή της στο The Nation, 13-5-2020).

ΠΗΓΗ: Εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Ο άνθρωπος: κοινωνικό ή πολιτικό ζώο

«Στη βιωμένη πραγματικότητα της πόλεως, η οποία δικαιολογημένα έχει αποκληθεί το ομιλητικότερο πολιτικό σώμα, και ακόμη περισσότερο στην πολιτική φιλοσοφία που πήγασε απ΄ αυτήν, πράξη και ομιλία διαχωρίστηκαν κι έγιναν βαθμιαία ανεξάρτητες δραστηριότητες. Η έμφαση μετατοπίστηκε από την πράξη στην ομιλία, και στην ομιλία ως μέσον πειθούς μάλλον παρά ως εδικά ανθρώπινο τρόπο απάντησης, απόκρισης ή στάθμισης αναφορικά με ό,τι συνέβαινε ή έκαναν οι άνθρωποι. Το να είναι κανείς πολιτικό ον, το να ζει στην πόλιν, σήμαινε ότι το κάθε τι αποφασιζόταν δια των λόγων και της πειθούς και όχι με τον καταναγκασμό και την βία. Κατά την αντίληψη που είχαν οι Έλληνες για τον εαυτό τους, το να αναγκάζεις τους ανθρώπους δια της βίας, το να προστάζεις αντί να πείθεις ήσαν προπολιτικοί τρόποι ενασχόλησης με τα κοινά, οι οποίοι χαρακτήριζαν την εκτός της πόλεως ζωή. Το σπίτι και την οικογενειακή ζωή, όπου ο αρχηγός της οικογένειας διηύθυνε με αδιαφιλονίκητες δεσποτικές εξουσίες, ή την ζωή στις βαρβαρικές αυτοκρατορίες της Ασίας, που ο δεσποτισμός τους έμοιαζε συχνά με την οργάνωση ενός νοικοκυριού».

 

ΧΑΝΝΑ ΑΡΕΝΤ. (1986). Η ανθρώπινη κατάσταση (Vita activa), μτφρ. Στέφανος Ροζάνης – Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση, σσ. 44-45.

13ος Πανελλαδικός Διαγωνισμός Φιλοσοφικού Δοκιμίου. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1ο

Η δαιμονική φύση της ευαλωτότητας

Του ΜΑΝΟΛΗ ΒΑΡΔΗ

Αναφέρει ο Εμμανουήλ Λεβινάς για την ηθική υποχρέωση που μας απευθύνει το πρόσωπο του άλλου. Αν το πρόσωπο συνιστά μια πάντοτε ανέφικτη αποτύπωση της αγωνίας, της φρίκης και του μαρτυρίου, μια «αναπαράσταση αυτού που δεν μπορεί να ονομαστεί, μια εκφορά που δεν είναι, με την αυστηρή έννοια, γλωσσική», μια «δίχως λέξεις φωνοποίηση της αγωνίας», «ένα είδος ήχου, ο ήχος της γλώσσας καθώς εκκενώνεται από το νόημα της», τότε είμαστε σε θέση να διατυπώσουμε την άποψη ότι η ζωική αγωνία, η οποία εκφράζεται στις φοβισμένες κραυγές ενός ζώου που υποφέρει αποτελεί την κατεξοχήν έκφραση του προσώπου (Γ. Κτενάς, «Τα ζώα και η βάση της ηθικής. Αλλάζοντας προοπτική με την Τζούντιθ Μπάτλερ», περ. Άνθρωπος, τχ. 10/2023, σ. 75).

Από την άλλη, σε ένα διάσημο χωρίο απάντηση στον Καντ, ο Μπένθαμ σημειώνει: μπορεί να έρθει μια μέρα που και η υπόλοιπη ζωική δημιουργία θα αποκτήσει εκείνα τα δικαιώματα που δεν θα μπορούσε να τα έχει αποστερηθεί παρά μόνο με το χέρι της τυραννίας. Οι Γάλλοι ανακάλυψαν ήδη ότι το μαύρο χρώμα του δέρματος δεν συνιστά λόγο για να εγκαταλείπεται ένα ανθρώπινο ον στα καπρίτσια του βασανιστή χωρίς αποκατάσταση. Μπορεί να έρθει μια μέρα που θα αναγνωρίσουμε ότι ο αριθμός των ποδιών, το τρίχωμα του δέρματος ή η απόληξη του ιερού οστού αποτελούν λόγους εξίσου ανεπαρκείς για την εγκατάλειψη ενός ευαίσθητου όντος στην ίδια μοίρα. Τί άλλο θα μπορούσε να σκιαγραφήσει το ανυπέρβλητο όριο; Είναι η ικανότητα του Λόγου ή ενδεχομένως η ικανότητα της ομιλίας; Όμως ένα ενήλικο άλογο ή σκυλί είναι ένα ασύγκριτα πιο ορθολογικό ζώο με το οποίο μπορεί να αλληλεπιδράσει κανείς σε σύγκριση με το βρέφος μιας ημέρας ή μιας εβδομάδας ή και ενός μήνα («Τα ζώα και η βάση της ηθικής. Αλλάζοντας προοπτική με την Τζούντιθ Μπάτλερ», περ. Άνθρωπος, τχ. 10/2023, τχ. 10/2023, σ. 68).

Πραγματικά, είναι ένας κόσμος χωρίς Θεό και χωρίς μεταφυσική αξιολόγηση. Το σύμπαν των «ευαίσθητων» ξεκινά πολύ ωραία και καταλήγει στον απόλυτο έλεγχο ανθρώπων και φύσης. Πολύ σωστά αναφέρεται, πως ο Τόμας Χόμπς δεν συνήγαγε από την ευάλωτη φύση της ανθρώπινης ζωής μια μπατλεριανού τύπου ηθική απόκριση, αντιθέτως, την χρησιμοποίησε για να υποστηρίξει την αναγκαιότητα του Κράτους - Λεβιάθαν (G. Shulman, On Vulnerability as Judith Batler’s Language of Politics…)

ΠΗΓΗ: manolisgvardis