«Υπάρχει ένας κόσμος που μοναχά η ποίηση τον ανακαλεί. Υπάρχει ένας τέτοιος κόσμος. Μέσα στην Αναλυτική Γεωμετρία του Καρτέσιου ή σε ένα καθαρά λογικό οικοδόμημα, σε τι μπορεί να αντιστοιχεί τάχα ο στίχος του E. E. Cummings:
nobody, not even the rain, has such small hands,
Δεν μπορεί να αντιστοιχεί σε τίποτε μέσα εκεί. Η βροχή, βέβαια, δεν έχει χέρια. Μπαίνομε σε έναν κόσμο μη λογικό, που ωστόσο δεν είναι. Αντίθετα είναι κόσμος πραγματικός, τουλάχιστον όσο και ο καρτεσιανός. Όλα εδώ μέσα στον κόσμο αυτό στηρίζονται στο απερινόητο “not even the rain”. Καμιά συλλογιστική (του Αριστοτέλη ή αλλουνού), καμιά στατιστική, καμιά μέτρηση δεν μπορούν να συσχετιστούν με τον Όμηρο ή με τον Σαίξπηρ, αλλά ούτε και με την απειροελάχιστα μικρή υποδιαίρεση της ποίησης που μπορεί να περιέχεται στον αδιάστατο στίχο του E. E. Cummings (που περιέχει ωστόσο μέσα του την ποίηση ολάκερη, και αποτελεί, σα να λέγαμε, ένα χειροπιαστό ορισμό της αοριστίας της). Τίποτα (δεν μπορεί να αντιστοιχεί με το “not even the rain”). Υπάρχει ένας κόσμος που μοναχά η ποίηση τον ανακαλεί. Υπάρχει ένας τέτοιος κόσμος. Ας είναι ο ποιητής μικρός».
«Τι έκαναν ο Καρτέσιος και ο Κάντιος; Χάραξαν, με μεγαλύτερη ή μικρότερη ακρίβεια, τα όρια αυτού που ο Καρτέσιος ονόμασε “la raison naturelle sans la lumiere de la foi” ή, με διαφορετικά λόγια, “les principles de toutes les verities que l’esprit humain peut savoir” (Les Principes de la Philosophie, 1644). Αντίθετα με τους απογόνους ή τους συνεχιστές τους, και ο Καρτέσιος και ο Κάντιος, είχαν τόσο μυαλό, τόση “raison naturalle” ή “raison naturalle toute pure” (Discours de la Methode, 1637), ώστε να μην ανακατέψουν τα πράματα, αλλά να διαστείλουν καθαρά με το μυαλό αυτό, από τη μια μεριά “la raison naturalle” και από την άλλη, την πίστη τους, “la lumiere de la foi”. Χαράζοντας τα όρια τούτα πρόσφεραν υπηρεσία μεγάλη για να διαλύσουν, τόσο τη σύγχυση που υπήρχε πρωτύτερα γύρω από το θέμα, όσο και αργότερα τη νέα σύγχυση που δημιούργησαν οι απόγονοι και οι συνεχιστές τους, ανακατεύοντας “la raison naturalle” και “la lumiere de la foi” ή βάζοντας τη μια να επιβουλεύεται και να υπονομεύει την άλλη. Το τελευταίο αυτό ποτέ δεν το διανοήθηκαν – καταπώς μαρτυρούν τα γραφτά τους – μήτε ο Καρτέσιος μήτε ο Κάντιος. Είχαν αρκετό μυαλό (με το παραπάνω) και οι δύο τους, ο ένας “raison naturalle” ο άλλος “reine Vernunft”, ώστε να μην πέσουν στη λούμπα αυτή, μέσα στην οποία κατά κανόνα βολοδέρνουν οι νεότεροι – με έναν λόγο ο νεότερος κόσμος. Τη νέα σύγχυση, ανάμεσα στους απογόνους ή τους συνεχιστές, την προκάλεσε – για να λέμε και του στραβού το δίκιο – η σχεδόν αποκλειστική επίδοση και απασχόληση, και του Καρτέσιου και του Κάντιου, με τη “raison naturalle” (και πολύ λιγότερο ή σχεδόν καθόλου με τη “lumiere de la foi”). Αλλά και πώς να γινόταν διαφορετικά, αφού εκεί βρισκόταν η δυνατή πλευρά του μυαλού τους, η προτίμηση, και η κλίση τους;»
ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ. (2009). Collectanea. Αθήνα: Δόμος, σσ. 212 [418], 235-236 [465].
