Η συζήτηση για το μοντέρνο και το μεταμοντέρνο

Οι έννοιες του μοντέρνου και του μεταμοντέρνου βρίσκονται εδώ και δύο δεκαετίες στο επίκεντρο μιας διεθνούς συζήτησης, η οποία άρχισε από προβλήματα αισθητικής και ιστορίας της λογοτεχνίας για να περάσει κατόπιν σε ζητήματα φιλοσοφικά και να εγείρει θεμελιωδέστερα ερωτήματα. Οι φιλόσοφοι κατά κανόνα αντιλαμβάνονται με κάποια καθυστέρηση τις ατμοσφαιρικές αλλαγές και τους καινούργιους προβληματισμούς, όμως από τη στιγμή που θα παρέμβουν σε μιάν ήδη τρέχουσα συζήτηση επικαλούνται το υψηλό τους λειτούργημα, προβάλλοντας την αξίωση να εντάξουν το συζητούμενο αντικείμενο στις δικές τους, τάχα ανώτερες νοητικές κατηγορίες και να έχουν αυτοί την τελευταία λέξη· όπως και να ‘χει, η συμμετοχή τους σε συζητήσεις αρχικά μη φιλοσοφικές μαρτυρεί ότι τούτες εδώ έχουν νευραλγική σημασία – έστω και αν, ή προ παντός αν, ένα βασικό κίνητρο τούτης της συμμετοχής τους είναι η πολύ ανθρώπινη, αλλά στην εποχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης σχεδόν ακατανόητη επιθυμία να έχει κανείς ενεργή παρουσία στο μεγάλο αλισβερίσι του πνεύματος. Τώρα, από τη σκοπιά του εξωτερικού παρατηρητή, οι συζητήσεις πολλές φορές φανερώνουν λιγότερο τον χαρακτήρα του επίμαχου θέματος και περισσότερο τον χαρακτήρα των συζητητών, και μάλιστα όχι απλώς τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές τους, αλλά επί πλέον τα κοσμοθεωρητικά και κοινωνικοπολιτικά ρεύματα που κρύβονται πίσω από αυτές. Ό,τι μέσα στη συζήτηση εμφανίζεται ως συνειδητή ή μισοσυνειδητή πλευρά της ίδιας τούτης πραγματικότητας, η σημασία της οποίας γίνεται πρόδηλη αν τη μεταφράσουμε σε μιάν άλλη γλώσσα. Βέβαια, η μετάφραση αυτή μπορεί να πετύχει μονάχα αν η πραγματικότητα που ενδιαφέρει στην κάθε περίπτωση ιδωθεί μέσα σε μιάν ευρύτερη προοπτική και ερμηνευτεί με τη βοήθεια λεπτότερων εννοιολογικών εργαλείων, έτσι ώστε στην εικόνα της πραγματικότητας, όπως θα προκύψει από τη διαδικασία τούτη, να ενταχθεί και να εξηγηθεί και ό,τι θέλει να παρουσιάζεται ως εξήγηση της πραγματικότητας.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ. (1991). Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού. Από την Μοντέρνα στη Μεταμοντέρνα Εποχή και από το Φιλελευθερισμό στη Μαζική Δημοκρατία. Αθήνα: Θεμέλιο, σ. 51.

Το θέμα του 12ου Πανελλαδικού Διαγωνισμού Φιλοσοφικού Δοκιμίου: «Το μετά ως υπέρβαση: Μετανεωτερικότητα, Μετα-ανθρωπισμός, Μεταδημοκρατία»

ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

«Το μετά ως υπέρβαση: Μετανεωτερικότητα, Μετα-ανθρωπισμός, Μεταδημοκρατία».

Αν η Φιλοσοφία αρθρώνεται διαχρονικά ως σκέψη «Μετά τα Φυσικά» στο χώρο της Οντολογίας και της Γνωσιοθεωρίας, τότε το «μετά» αποτελεί στοιχείο της ειδοποιού διαφοράς της από άλλες μορφές γνώσης. Το ίδιο πρόθεμα σηματοδοτεί όμως και ένα κατώφλι προς μια αυτοκατανόηση της Φιλοσοφίας υπό όρους τομής και ρήξης με το παρελθόν της. Η «Μετανεωτερική Κατάσταση» όπως αποκλήθηκε από τον Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ το 1979 μας εισήγαγε σε μια εποχή του φιλοσοφείν όπου το σκεπτόμενο υποκείμενο από υπερβατολογικό έρεισμα της φιλοσοφίας μετατράπηκε ερμηνευτικά σε υποστασιοποιημένη έννοια και αντικαταστάθηκε από το λόγο ως δομή επικοινωνίας. Ο Μεταμοντερνισμός αποτέλεσε ένα δημιουργικό ερμηνευτικό κύμα που επεκτάθηκε πέρα από τη Γνωσιοθεωρία στην Αισθητική και την παραστατική και μη απεικονιστική Τέχνη, την Αρχιτεκτονική, την Πολιτική, την Κοινωνική Ανθρωπολογία και κάθε πεδίο λόγου που επιχειρούσε ένα επαναστατικό άλμα προς μια νέα αυτοθεώρησή του. Σήμερα γίνεται λόγος για τον «Μεταεθνικό Αστερισμό» ή για «Μετα-μεταφυσική Σκέψη» (Χάμπερμας), για «Μεταδημοκρατία» (Κράουτς) ή για «Μετα-ανθρωπισμό» (Donna Haraway).

Ο εφετινός διαγωνισμός θέλει να προτρέψει τους νέους στοχαστές να σκεφτούν πάνω στη σημασία αυτής της ενδιαφέρουσας για τη φιλοσοφία στροφής στο «μετά» και να συμβάλλουν στο διάλογο που θα καθορίσει το μέλλον του φιλοσοφικού λόγου.

Το θέμα του 12ου Διαγωνισμού δίδεται ενιαίο ως τίτλος και συνοδεύεται από μια συνοπτική ανάπτυξη του κεντρικού του ερωτήματος καθώς και από τη διάρθρωσή του σε επιμέρους θεματικές και ερωτήματα.

Ειδικότερα, θα τεθούν τρία ερωτήματα εντός του πλαισίου της ενιαίας θεματικής. Οι μαθητές θα έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν ένα από τα τρία σύμφωνα με τους όρους του 12ου διαγωνισμού. Τα ερωτήματα θα αντλούνται από την ενιαία θεματική: «Το μετά ως υπέρβαση: Μετανεωτερικότητα, Μετα-ανθρωπισμός, Μεταδημοκρατία», όπως αυτή θα οριοθετηθεί από τα υποδεικνυόμενα βασικά κείμενα. Ωστόσο, θα είναι ερωτήματα που θα επιτρέπουν την θεματοποίηση διαφορετικών οπτικών και θα ενθαρρύνουν την αυτόνομη, κριτική και πρωτότυπη ανάπτυξη καθώς και προεκτάσεις σε σύγχρονους προβληματισμούς. Οι μαθητές θα κληθούν με αφετηρία και με βάση την κατανόηση των θεμάτων και των κειμένων με τα οποία έχει ασχοληθεί, καθώς και την τεχνική και ιστορική γνώση που έχει αποκομίσει, να αναπτύξουν αυτοδύναμα έναν κριτικό προβληματισμό γύρω από ένα ζήτημα. Τα δοκίμια μπορούν να έχουν έκταση ενδεικτικά τεσσάρων έως έξι σελίδων. Κριτήρια αξιολόγησης των δοκιμίων θα είναι: η τεχνική καθαρότητα των εννοιών και των διανοημάτων (εννοιολογική σαφήνεια, ακρίβεια), η λογική συνοχή του κειμένου και η καταλληλότητα των επιχειρημάτων, η συνάφεια της ανάπτυξης με το θέμα, καθώς και η ιστορική και φιλοσοφική στοιχείωση, κυρίως όμως η ικανότητα αυτοδύναμης συνθετικής και κριτικής σκέψης και ανάπτυξης των θεμάτων και η πρωτοτυπία της επεξεργασίας.

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κονδύλης, Παναγιώτης. (1991). Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού. Από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από το φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία. Αθήνα: Θεμέλιο.

Λυοτάρ, Ζαν Φρανσουά. (2008). Η μεταμοντέρνα κατάσταση, μτφρ. Κωστή Παπαγιώργη, Αθήνα: Γνώση.

Μαρκής, Δημήτριος. (2007). Η ερμηνευτική της μεταφιλοσοφίας. Αθήνα: Παπαζήσης.

Habermas, Jürgen. (2007). «Ο μεταεθνικός αστερισμός και το μέλλον της δημοκρατίας». Στο Ο μεταεθνικός αστερισμός, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, Εισαγωγή Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου. Αθήνα: Πόλις, σσ. 92-156.

Habermas, Jürgen. (1992). «Themes in Postmetaphysical Thinking». Στο Postmetaphysical Thinking, μτφρ. Mark Hohengarten. MIT Press.

Κράουτς, Κόλιν. (2006). Μεταδημοκρατία. Αθήνα: Εκκρεμές.

Haraway, Donna. (2014). Ανθρωποειδή, κυβόργια και γυναίκες: Η επανεπινόηση της φύσης, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

ΠΗΓΗ: Κανονισμός και Προκήρυξη