Τι κάνει πολύτιμο ένα έργο τέχνης;

Πως μας απευθύνονται τα έργα της Τέχνης; 

«Τα καλλιτεχνικά έργα, ανεξάρτητα από τις συνθήκες και τους όρους της σύνθεσή τους, φαίνεται πως μας ενδιαφέρουν επειδή ανταποκρίνονται σε απαιτητικές ανάγκες μας να βλέπουμε και να νιώθουμε τα πράγματα αλλιώς. Οι άνθρωποι πλάθουν έργα τέχνης, καθώς υψώνονται πάνω από τις συνθήκες του ζώου και ξεπερνούν την πίεση της φυσικής ανάγκης. Είτε αυτά παριστάνουν (ή αναπαριστάνουν) την πραγματικότητα, την εκφράζουν ή τη συμβολίζουν, είτε λένε πως νιώθουν εκείνοι που τα φιλοτέχνησαν, δεν παύουν να μας απευθύνονται. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι: πως μας απευθύνονται; Σαν κάλεσμα τάχα για μιαν άλλη, αισθητική προσέγγιση του κόσμου, σαν ερέθισμα για άλλες, αισθητικές εμπειρίες, ή απλά σαν έκκληση να δούμε τα πράγματα αλλιώς»; 

Το νόημα 

[Τι κάνει πολύτιμο ένα έργο τέχνης]; «Το ερώτημα αυτό μπορεί να πάρει πιο συγκεκριμένη και σαφή μορφή: τι κάνουμε όταν αξιολογούμε έργα τέχνης (της ζωγραφικής, της μουσικής, της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής, του χορού, της ποίησης); Μια απάντηση απλή θα ήταν τα κατανοούμε και τα εκτιμούμε (δεν μπορείς, βέβαια, να αξιολογήσεις κάτι που δεν κατανοείς). Αλλά τι σημαίνει κατανοώ ένα πίνακα ζωγραφικής ή ένα μουσικό κομμάτι; Ας υποθέσουμε ότι τώρα βάζω στο πικάπ το δίσκο Οι τέσσερις εποχές του Vivaldi, που αν και τον έχω τον ακούσει πολλές φορές, πολύ θα ήθελα να τον ακούσω πάλι. Μπορώ να πω ότι τον καταλαβαίνω, καθώς ακούω στη σειρά τα μουσικά θέματα από τη μια εποχή στην άλλη, καθώς αναγνωρίζω κάποια πραγματικότητα πίσω από τη μουσική και ένα νόημα. Αλλά το νόημα της μουσικής δεν είναι η πραγματικότητα: πως μπορεί η μελωδία να μοιάζει με τα φυσικά πράγματα του φθινόπωρου ή της άνοιξης; Αν το νόημα δεν είναι αυτό, τότε το έργο με παραπέμπει σε κάτι άλλο, πχ., στο νόημα που αυτό εκφράζει μέσα από την ίδια τη μορφή του (αν εκφράζει νοσταλγία, θλίψη, χαρά, αν αναδίδει ιδέες, αμφιβολίες, διλήμματα). Στην περίπτωση αυτή προϋποθέτουμε πως θα ήταν δυνατό να μεταφράσουμε το μουσικό, ζωγραφικό ή ποιητικό έργο στην περιγραφική μας γλώσσα. Αλλά η τέχνη (σε οποιαδήποτε γλώσσα κι αν προσφέρεται, μουσική, ζωγραφική, ποιητική) δεν μεταφράζεται». 

Ερμηνεία 

«Το πιο σοβαρό ίσως επιχείρημα ενάντια στην άποψη πως λέμε ναι στα έργα της τέχνης γιατί τα απολαμβάνουμε, είναι εκείνο που αφορά στην ανάγκη ερμηνείας τους. Σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, τίποτε στην τέχνη δεν είναι άμεσο και αυτονόητο και όλα απαιτούν εξηγήσεις και ερμηνείες. Αν, λοιπόν, τα έργα μάς παρωθούν να λύνουμε προβλήματα και γρίφους σε σχέση με το νόημά τους, δεν αφήνουν πολλά περιθώριο για απολαύσεις». 

Κριτήρια 

«Αλλά διαφορετικά από την απόλαυση, η ερμηνεία συνοδεύεται από την αξίωση πως είναι αληθινή. Τα προβαλλόμενα ή υπονοούμενα κριτήρια είναι λ.χ., η αντιστοιχία της εικόνας, που δίνει η ερμηνεία, προς το πραγματικό έργο τέχνης, όπως αυτό βρισκόταν στο μυαλό του καλλιτέχνη, η επανέκφραση της αρχικής έμπνευσής του, η απόδοση της εμπειρίας του θεατή ή ακροατή. Το κριτήριό μας δείχνει πως βλέπουμε την τέχνη. Αν τη βλέπουμε σαν παράσταση (αναπαράσταση) της πραγματικότητας, είναι εύλογο η ερμηνεία μας να στηρίζεται στην προϋπόθεση ότι υπάρχει μια ομοιότητα, αντιστοιχία, ισομορφία ανάμεσα στο έργο και σ’ αυτό που παριστάνει». 

Θεόφιλος Βέϊκος. (1989). Εισαγωγή στη Φιλοσοφία. Προβλήματα – Αναλύσεις – Ασκήσεις. Αθήνα: Θεμέλιο, σσ. 152, 152-153, 154-155, 155-156.