«Συνείδηση ελευθερίας είναι η συνείδηση ότι (όχι πάντοτε, αλλά σε ορισμένες, βαριές από σημασία, στιγμές της ζωής μας) είμαστε υπαίτιοι και υπεύθυνοι για τις πράξεις μας. Και επειδή προσωπική υπαιτιότητα και ανάληψη ευθύνης είναι έννοιες αλληλένδετες, ορθό είναι να συμπεράνουμε ότι η ψυχολογική είναι συνάρτηση της ηθικής ελευθερίας. Τόσο μόνο, εάν σταθμίσουμε με αυστηρά μέτρα το ζήτημα, είναι το μέρος της αλήθειας που περιέχεται σε μια πανάρχαιη φιλοσοφική θεωρία ότι ελεύθερη είναι όχι απλώς η καθευτήν ανεξάρτητη, αλλά η σταθερά φερόμενη προς το αγαθό βούληση. Μια κριτικά διαπαιδαγωγημένη φιλοσοφική σκέψη θα διατύπωνε αυτή την αρχή με περισσότερη ακρίβεια ως εξής: ελεύθερη είναι η βούληση που προσγράφει στον εαυτό της την υπαιτιότητα και την ευθύνη των αποφάσεών της. Η αναγνώριση της υπαιτιότητας μπορεί ίσως να γίνει με το θεωρητικό νου, αλλά η αποδοχή της ευθύνης είναι ενέργημα της ηθικής ζωής. Από τούτο συνάγεται ότι η ελευθερία της βούλησης συνυφαίνεται με την ηθική ποιότητά της. Μια ηθικά αδιαίρετη βούληση (amorale, όχι immorale) δεν αισθάνεται την ευθύνη, επομένως είναι και ανελεύθερη – με το νόημα ότι δεν ζ ε ί την ελευθερία της, δεν έχει το βίωμα και τη συνείδηση της ελευθερίας».
Ε. Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ. (1977). «Η ελευθερία άτοπη ή αδύνατη», στο Φιλοσοφία και Παιδεία. Αθήνα: Ίκαρος, σσ. 57-58.
